16 ویژگی فضاهای عمومی در اثر نحوۀ برخورد مدیریت شهری
حسین حمیدی، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای
فضاهای عمومی به دو دستۀ فضای عمومی خارجی مانند خیابان، میدان، پارک و ... و فضای عمومی داخلی همچون مراکز خرید، پاساژ، اماکن مذهبی و ... تقسیم می شوند. اما ازآنجا که هر دو دستۀ مذکور فضایی برای استفادۀ عموم در شهر محسوب می شوند، شیوۀ مدیریت این فضاها از نظر پاکیزگی، امنیت، جذابیت، راحتی و حتی آزادی عمل شهروندان و استفادۀ آنها در ساعات مختلف شبانه روز از این فضاها، مسئله ای بحث برانگیز است. در ادامه به بررسی مختصر دیدگاه ها در زمینۀ مدیریت فضای عمومی و کیفیت مثبت و منفی خیابان ها به عنوان مصداقی از فضای عمومی خارجی پرداخته می شود که تحت تأثیر شیوه های مختلف مدیریت شهری است.
اکثر صاحب نظران در حوزۀ فضای عمومی، تنزل گسترده ای را در این حوزه تصدیق می کنند. از سوی دیگر دودستگی بین این صاحب نظران در زمینۀ مدیریت فضاهای عمومی شهری به چشم می خورد. بسیاری از منتقدان می خواهند بر «مدیریت نامحدود» فضاهای عمومی تمرکز کنند و از دید آن ها، همۀ این فضاها (چه خارجی و چه داخلی) یکسانند و هیچ تفاوتی با هم ندارند ( Sorkin 1992 ، Boyer 1994، Zukin 1995، Loukaito - Sideris & Bonerjee 1998). دستۀ دوم منتقدان، معتقد به «مدیریت محدود» فضاهای عمومی خارجی همچون خیابان ها و ... هستند. تأکید آنها صرفاً بر مدیریت فضاهای انباشته از زباله، بهبود طراحی فضاها و نیز تأمین امنیت آنها تمرکز می یابد.
نظر منتقدان دستۀ اخیر، مسئله جدیدی نیست. منتقدانی که طراحی آگاهانۀ فضا را دلیلی بر نامطلوبی آن می دانند. جین جیکوبز (1961) و اسکار نیومن (1973) در طول سالیان متمادی به وضعیت طراحی محیط هایی افسوس خورده اند که رفتارهای غیرمدنی و ترس تشدید شده از وقوع جرم را تشویق می کنند. به طور مثال، آیس کلمن (1985) در بریتانیا به این موضوع پرداخت که چگونه محیط های ساخته و طراحی شده (فضاهای تحت مدیریت) از اقداماتی نظیر انباشت زباله، دیوارنگاری، وندالیسم و سایر رفتارهای ضد اجتماعی حمایت کردند، در حالی که همۀ آن ها با سرعت روزافزونی به محیط تنزل یافته و جامعه ای با وضع نامساعد تبدیل می شدند. در زیر به تقسیم بندی ویژگی های خیابان ها در اثر نحوۀ مدیریت آنها پرداخته شده است:
کیفیت مدیریت بدترین خیابان ها:
- کثیف و بسیار ضعیف نگهداری می شوند
- سلطه با اتوموبیل ها و مدیریت ترافیک است
- ناامنی در آنها مشهود است
- رها شده؛ به زوال رسیده و خالی از فعالیت هستند
- بهبودی ناچیز و ظاهری دارند
- برای سواره و پیاده غیرقابل دسترسند
- استفاده از آنها راحت نیست
- غیرانسانی، زشت و غیرقابل توجهند.
-
کیفیت مدیریت بهترین خیابان ها:
- پاکیزه و به خوبی نگهداری می شوند
- پیاده ها و سواره ها در هماهنگی با هم هستند
- از روشنایی خوب و امن برخوردارند
- دارای جاذبه های خوب و فعالیت های هم پیوند و منسجم اند
- دارای دگرگونی ها و تغییرات حساس و کیفیت در چشم اندازها هستند
- قابل دسترس برای پیاده و سواره اند
- برای استفاده، راحتند
- انسانی، جذاب، متمایز و هویتمند هستند.
-
در نتیجۀ بحث، میتوان اذعان داشت مدیریت فضای عمومی که در حیطۀ اختیارات نهادهای مدیریت شهری است، امری مورد اختلاف در میان صاحب نظران است و عده ای طرفدار مدیریت محدود و عده ای دیگر خواهان مدیریت نامحدود این نوع فضاها هستند و هر یک از این نگرش ها پیامدهای مثبت و منفی برای شهروندان در پی خواهد داشت. اما آنچه مهم است، به نظر، مداخلۀ خود شهروندان و مشارکت آن ها در چگونگی نگرش به این موضوع با ملاحظۀ تفاوت های شهروندی در نقاط مختلف جهان، نگرش های بومی با تأکید بر مشارکت شهروندان و میزان پذیرش جامعه ای است که به این موضوع واکنش های مختلف نشان می دهند.
منبع:
Matthew Carmona & Claudio De Magalhaes ( 2006 ): Public Space Management: Present and Potential, Journal of Environmental Planning and Management, 49 : 1 , 75 - 99